Esperanto - uma causa sem advocacy?

Afonso Camboim

"Fettes tamen atentigis pri la neglekto, samtempe en formulado de la Celoj kaj en internacia evoluiga agado ĝenerale, de 'la pli vasta signifo de multlingveco por daŭripova evoluigo, kaj la grandegaj obstakloj al edukado kaj komunikado kaŭzitaj de lingvaj diferencoj kaj lingva diskriminacio.' Li insistis, ke plej granda defio estos konservi lingvan diversecon kaj samtempe plibonigi dialogon, precipe inter la subprematoj kaj tiuj kiuj restas nereprezentataj."

(El, Informilo de la UN-oficejo de Universala Esperanto-Asocio -
Numero 19-a, Novembro 2015)

Defender uma Internacia Lingvo (nos moldes em que propôs Zamenhof) tem-se mostrado um discurso cada vez mais pálido, inclusive entre os esperantistas. A ideia de que todos os povos sejam convidados a aprender uma língua não materna, ou não étnica, a fim de que, assim, a humanidade venha a dispor de um código linguístico utilizável em qualquer parte do planeta, praticamente não tem mais defensores, e muitos dos que talvez a defendam intimamente, só o conseguem fazer às claras mediante alguns artifícios retóricos.

O que significaria (senão um artifício retórico) o fato de o Movimento Esperantista estar-se transformando mais e mais em um "movimento em defesa do multilinguismo"? É certo que tentar proteger as línguas minoritárias (muitas em risco de extinção), denunciar o preconceito e a discriminação de que são vítimas os falantes dessas línguas (bem como a desigualdade com que são tratados no cenário internacional), etc., são gestos dos mais dignos a qualquer cidadão ou organização social portadora de um mínimo senso de justiça. Mas começar a focar o Movimento Esperantista nessa tarefa (com inúmeros pronunciamentos das lideranças nesse sentido)  é no mínimo um desvio de meta, ou uma estratégia equivocada - salvo se alguém comprovar que lutar pela preservação das línguas minoritárias significa exatamente lutar pela implantação do Esperanto.

Acho que a proposta de Zamenhof dispensa uma defesa enviesada. Em face da premência de uma língua internacional de fato, inclusive para permitir o efetivo uso do potencial de comunicação presente em recursos tecnológicos como o smartphone e a internet (por exemplo), até mesmo a implantação mundial de uma língua étnica (se isso fosse possível) seria aceitável, porque mais proveitosa para a humanidade do que a atual Babel - até mesmo o inglês, se isso fosse um consenso!

No que diz respeito à comunicação verbal, o problema da humanidade é não dispor de um código linguístico válido mundialmente (seja ele qual for). O Esperanto (por todos os motivos que os esperantistas bem os conhecem) é apenas o melhor e mais adequado código disponível até o momento. Trata-se, no entanto, de um inestimável recurso subutizado - e, a rigor, seria "somente" isso que os esperantistas precisariam demonstrar (porém, para as pessoas certas).

Para acessar essas instâncias (aí é que entraria a tal advocacy), as instituições esperantistas, sobretudo elas, precisariam querer, priorizar e enfocar esse tema, bem como criar projetos nesse campo. Haveria atualmente disposição para isso, em meio a tantas ações e diretrizes  que já se tornaram inarredável tradição no Movimento?

Komuna lingvo faciligas interagadon kaj kunlaboron

(Artikolo de Afonso Camboim, prezentita de Valentin Seguru, ruslingve, en 

Rusia Akademio de Sciencoj, dum la Unua Internacia Scienca-praktika Konferenco 

Landoj de BRIKS: strategio de evoluo kaj mekanismoj de interagado kaj kunlaboro en ŝanĝanta mondo, la 3-an de novembro - 2015)

Rusia Esperanto-Unio (REU) informis la esperantajn landajn asociojn de BRIKS-landoj pri ĉi tiu evento kaj invitis ĉiujn pripensi ties temaron. Brazila Esperanto-Ligo (BEL), konsiderinte la temon "Tendencoj de evoluo de kulturoj de BRIKS-landoj kaj problemoj de Interkultura komunikado", akceptis la inviton, malgraŭ ke ne eblas al ĝi fizike partopreni la konferencon. Ĉi tiu artikolo estas farita, do, kiel kontribuo al la pripensado pri ĉi tiu temo, io kion iamaniere kutime faras la internacia Esperanto-Movado, ankaŭ rilate al aliaj landoj kaj iliaj kulturoj.

Kiam oni parolas pri tendencoj en kultura evoluo de BRIKS-landoj, demando tuj ekestas: ĉu aparta, aŭ integrita evoluo? Alivorte, ĉu evoluo de ĉiu lando, aŭ evoluo ene de la grupo? Mi supozas, ke en ĉi tiu forumo analizi la apartan kulturan evoluadon de Brazilo, Rusio, Barato, Ĉinio aŭ Sudafriko estas malpli grava ol esplori la potencialon de kultura integriĝo de ĉi tiuj landoj. Mi supozas, samtempe, ke identigi kaj klarigi ĉi potencialon estas la ĉefa celo de tiu ĉi forumo, en tiu ĉi kampo.

Supraĵa observo al la proprecoj de ĉi tiuj kvin "naciaj individuoj" rangus ilin tiom malsamaj ĝis la punkto de malebligi al ili la formadon de grupo - kaj en aliaj tempoj tiu grupo certe eĉ ne estus penseble. La geografia distanco (preskaŭ unu lando po kontinento), la historia diferenco (kiu determinas soci-politikajn malsamecojn) kaj, ĉefe, la lingva diverseco povus esti indikitaj kiel malpermesiloj pri unio.

Hodiaŭ, tamen, speciale per la taŭga uzo de disponeblaj rimedoj kaj instrumentoj, la koncepto de BRIKS kaj la laŭgrada alproksimiĝo de tiuj kvin landoj estas pruvantaj ke, se  trovitaj la konektantaj elementoj, la diverseco ne malhelpas la kuniĝon – kaj eĉ povas altigi ĝin. Efektive, de la unuaj paŝoj de BRIKS en 2006 ĝis la kreo de ĝia banko (post kiam iĝis esperebla la adopto de komuna valuto), diferencoj estas forvenkitaj kaj komunaj interesoj estas elstarigitaj.

Eĉ tiel, nepras la plifortigo de integriĝaj instrumentoj, por ke tiuj landoj, tiuj popoloj, transiru la nuran koncepton de ekonomia grupiĝo, kaj fariĝu fakte politika alianco aŭ eĉ komunumo. En la sfero de interkultura komunikado, oni bezonas scii ĝis kiun gradon  estos kuraĝo por rompi la diferencojn, kaj kiom profunde okazos rilatoj inter la kvin nacioj, inter ĝiaj popoloj, inter ĝiaj civitanoj mem.

En tiu kampo, la fundamentaj diferencoj estas nomitaj simple portugala, rusa, hindia, mandarena kaj angla lingvoj (ĝenerale dirite). La lingvoj estas, evidente, la plej signifaj deponejoj de kulturo, kaj nur pere de ili efikas la interkultura komunikado. Kiel promocii tian komunikadon sen devigi al la civitanoj multlingvecon, aŭ almenaŭ kvinlingvecon tiukaze? Kiel BRIKS evitu la "solvon" je la maniero de UN (kiu oficialigis nur la lingvojn de la pli fortaj) aŭ je la maniero de Eŭropa Unio (kiu, pro la egalrajteco, oficialigis 27 lingvojn - ruinigo, el ekonomia vidpunkto)?

Malalta nivelo de aŭdaco (kaj de kreemo) emus starigi por BRIKS la anglan, kiel perantan lingvon inter tiuj kulturoj, kaj tiel la interkultura dialogo okazus tra ĝi. Ĉu tio estas la solvo? La brazila registaro jam ekakordas kun la ĉina pri la instruado de la mandarena en Brazilo kaj (eble) de la portugala en Ĉinio (por aliaj kialoj, en Brazilo la angla lingvo jam estas instruata - ne ĝuste lernata - en la lernejoj). Ĉu tio estas la solvo? Sekvote tiu vojo, tuj poste venos la hindian, la rusan... Por larĝa kaj profunda interkultura komunikado, redemandindas, ĉu tio estas la solvo?

La titolo de ĉi tiu artikolo, finfine, estas evidento, sed oni demandus: “kion fari, se ne estas komuna lingvo en BRIKS-landoj?” Ni respondas pere de fakto: en la 20-a kaj 21-a jarcentoj ĝuste 100 fojojn homoj de 50, 60... eĉ 80 landoj kunveniĝis dumsemajne en iu malsama urbo de la mondo, kaj ili origine parolis malsamajn lingvojn. Ili estis 1.000, 2.000... eĉ 5.000 homoj, kiuj parolis dekojn da malsamaj gepatraj lingvoj, kaj ili solvis tiun komunik-problemon pere de neŭtrala, planigita, internacia lingvo, kiu ekzistas ekde 1887 – nome Esperanto. Tiu instrumento, kurioze, estas subutiligata de la homaro, sed ĝia efiko estas sufiĉe provita kaj pruvita dum pli ol unu jarcento. Tial la institucioj kiuj ĝin uzas kaj disvastigas en pli ol 100 landoj ĝin konsideras taŭgan solvon por tiu problemo.

Nia kontribuo al ĉi tiu konferenco, do, estas proponi al la popoloj kaj al la registaroj de BRIKS-landoj (same kiel faras Unesko, pere de du Rezolucioj), ke ili pionire komencu la procezon por enkonduki Esperanton en la lernsistemojn de la kvin landoj. En Brazilo, pluraj urbaj leĝoj subtenas tion, kaj la senatano Cristovam Buarque, eksministro pri Edukado, prezentis en 2009 leĝproponon kiu enigas Esperanton en la nacia leĝo pri edukado. Tio estas nur starto, sed se ĉiu popolo de BRIKS komencos lerni Esperanton kiel duan lingvon, certe niaj landoj atingos plenan interkulturan komunikadon. Tiu propono estas tute farebla, se la registaroj, kiuj ordinare promocias kaj devigas la lernadon de fremdaj lingvoj, volos doni al siaj popoloj la ŝancon lerni lingvon de la tuta homaro, ekplanante tion kun la esperantaj institucioj ĉeestantaj en preskaŭ ĉiuj landoj.    

  José Afonso de Sousa Camboim

Teknika Konsultiĝisto de

Leĝdona Ĉambro de Federacia Distrikto (CLDF);

Direktoro pri Instituciaj Rilatoj de

Brazila Esperanto Ligo (BEL) -

 Brazilo