La homo estas la sablopapero de la homo

 La homo estas la sablopapero de la homo. 

 

Gramatikero – (não) colocação do “n” acusativo no objeto direto oracional

                                                                                                          Por Afonso Camboim

A estrutura “Leão comer tigre” é formada por sujeito e predicado, sendo o predicado um verbo transitivo direto com o seu complemento objeto direto.

Em esperanto, o acréscimo do n a Leão (Leonon) ou a tigre (tigron) indica precisamente qual dos dois é o objeto direto, o que complementa “comer”, independentemente da ordem e do significado das palavras. Assim, as orações “La leono mangxi la tigron” ou "La leonon mangxi la tigro” significam indubitavelmente duas coisas diferentes. Perfeito.

Ocorre que, num período composto, essa mesma estrutura pode, toda ela, ser o complemento objeto direto de outro verbo transitivo direto. Por exemplo: Mi vidis la leono mangxi la tigron (estrutura 1: sujeito + verbo transitivo direto + objeto direto oracional) – equivalente a “Mi vidis, ke la leono mangxas la tigron”. Nesse caso, “leono” é inequivocamente sujeito de “mangxi”, logo sem n).

Aqui surge o detalhe. Os gramáticos tenderiam a considerar apenas leono como objeto direto de vidis, sendo mangxi la tigron predicativo desse objeto direto. Assim, a frase “correta” seria “Mi vidis la leonon mangxi la tigron” (estrutura 2: sujeito + verbo transitivo direto + objeto direto + predicativo oracional do objeto direto).

Comparando-se as estruturas frasais 1 e 2, verifica-se, semanticamente, que em 2 o foco do que foi visto é “o leão”, ao passo que em 1 o foco é “o leão comer o tigre”; numa se vê um objeto e na outra se vê um processo.

De minha parte, defendo a correção da análise sintática subjacente às estruturas 1 e 2, embora veja problemas (não intransponíveis) em ambas. Em 1, o problema é a ausência do n; em 2, o problema (bem maior) é a limitação semântica e a descaracterização do sujeito da oração subordinada (ora, é bem óbvio que leono não deixa de ser sujeito de mangxi - e sujeito com n! - apenas pelo fato de que, em parte, é também objeto de vidis. Basta perguntar “quem come?”).

Visto que os gramáticos já justificam suficientemente 2, cabe-me justificar 1. Entendo que frases com a mesma estrutura de “Mi vidis la leono mangxi la tigron” não comprometem a gramática do Esperanto, pois, além de permitirem o matiz semântico já citado acima, muito dificilmente suscitariam a dúvida peculiar causada pela ausência do n, ou seja, que termo estaria complementando o verbo transitivo direto (da oração principal, no caso). A simples circunstância de o nome ou pronome (e eventuais adjuntos) não receberem n indica, em si, que nenhum termo é objeto, restando, de forma especial, a oração (que inclusive pode apresentar objeto, com o respectivo n) para cumprir tal papel. Ao leitor/falante não resta outra alternativa, senão atribuir a ela tal função (mesmo sem n). A norma, nesse caso, seria: se uma oração aparece onde já há sujeito e verbo transitivo, é justamente essa oração que completa o verbo (e aí, n para quê?). Outra alternativa (não recomendável, claro) seria escrever “Mi vidis la belan malsatan leonon rapiden mangxin la tigronn” (o nn, dever-se-ia ao fato de “tigro” ser objeto de “vidi” - em parte - e de “mangxi”, simultaneamente).

Enfim, eis a proposta. Em nada muda a língua, só um elemento de análise sintática.

 

Definitiva artikolo

Por ke lingvo estu internacia, ne sufiĉas nomi ĝin tia (L. L. Zamenhof) ... necesas ke, iam, oni konvinku naciajn registarojn enkonduki ĝin paŝ-post-paŝe en la lernsistemojn (Afonso Camboim). 

Kaj "oni", ĉi tie, nomiĝas la naciaj kaj internaciaj esperantaj organizoj, partnerece. 

La aŭdienco

Afonso Camboim

(duonfikcia rakonteto pri la procezo kiu kulminas kun la renkontiĝo de reprezentanto de Brazila Esperanto-Ligo - BEL kun la ministro de Edukado de Brazilo)

Post tre longdaŭra laboro de "advocacy" (plurstrategia defendo kaj entagordigo) favore al Esperanto ĉe la brazila registaro, fare de soleca direktoro de instituciaj rilatoj; t. e., post  formuligo, serĉado de apogantaj subskribintoj, sendo, resendo kaj akompanado de malferma letero al la prezidentino de la Respubliko;  post, centoj da telefonalvokoj (al politikistoj kaj siaj asesoroj), dekoj da vizitoj kaj personaj interparoloj kun subrangaj funkciuloj kaj kun siaj estroj; post kelkaj informaj raportoj al la esperantistaro kaj, paralele, al la gazeraro; post tio kaj la plio; jen, preskaŭ mirakle, la demokratia ministro akceptis oficiale ricevi en sia kabineto la BEL-reprezentanton, enkadre de avangarda programo pri dialogo de la registaro kun la sociaj organizoj, precipe kun tiuj kiuj zorgas pri "elnovigaj solvoj".

Faritaj la komplimentoj, la ministro deklaris sin surpriziĝintan pro la analizpeto de la temo, sendita de la Prezidentejo de la Respubliko, kaj konfesis, ke certe iuj el la subskriboj sur la letero influis pri ĝi. Li iris rekte al la temo:

- En via letero, vi citas du rezoluciojn de Unesko favore al Esperanto, tamen vi scias ke pluraj el ili eldoniĝas nur kiel formalaĵoj, kaj tion pruvas la fakto ke neniu lando, post dekjaroj, adoptis Esperanton, ekzemple. Tio estus troe avangardema por nia lando... La cititaj "ekonomieco" kaj "justeco" pro la adopto de tia internacia lingvo certe okazus... tamen, nur post grandaj investoj kaj post plena revolucio ĉirkaŭ la instruado de lingvoj (kaj ne nur en Brazilo, kompreneble). Sed vi defendas (prudente) nur la "komencon de procezo"... (komenci implicas fini, ĉu?). Vi perceptu, ke mi legis atente vian proponon, ha, ha, ha. Neniu (escepte de tiuj kiuj gajnas  pere de fremdaj lingvoj) estus kontraŭaj al lingvo kiu povus funkcii en la tuta mondo (kaj vi garantias, ke Esperanto funkcias - ni kontrolus tiun teknikan aspekton pli bone).

- Preskaŭ kvindek mil verkojn de pli ol cent landoj, diris la BEL-ano, oni povas legi en Esperanto (vi povas legi Castro Alves kaj Maŝado de Assis, ekzemple, en Esperanto), kaj en niaj mondaj kongresoj, kiel en la Centa, kiu ĵus okazis en Lille (Francio), miloj da homoj el dekoj da landoj komunikiĝas nur per Esperanto...

- Bone, ni iru al la praktikaj aspektoj (mi tuj havos kunvenon): vi petas al la registaro, por komenci, la naskigon de fakgrupo por asesori ĉi tiun Ministerion (tio antaŭsupozas, ke nia registaro akceptu ĝenerale vian proponon: ke ni "kunrespondeciĝu pri Esperanto, kiel homa havaĵo" - vi diris). Nu, ĉu fakte ekzistas tiuj "kvin" ŝtatfunkciuloj, kiuj estas fakuloj pri Esperanto, kaj povus esti alvokitaj por integri tiun laborgrupon? Kaj ĉu fakte estas dise en nia lando universitatoj kun minimumaj kondiĉoj por komenci projekton en tiu kampo?

- Jes, ĉi tie estas la listo kun la datumoj pri tiuj ŝtatfunkciuloj, kiuj loĝas kaj laboras en diversaj registarorganoj en Braziljo, kaj kiuj jam akceptis tiun estontan translokiĝon. Kaj jen la listo de kelkaj universitatoj, en kiuj jam delonge okazas (duonformale) plurnivelaj kursoj... la universitatoj de Braziljo kaj tiu de Cearao, ekzemple. La ideo estas, ke tiu laborgrupo planu, kunordigu kaj apogu projektojn en belletraj departementoj, ĉu por instruado al studentoj, ĉu por formado de estontaj instruistoj de Esperanto (inkluzive el inter nuntempaj instruistoj de fremdaj lingvoj). Certe la procezo estos iom longdaŭra, sed, per la minimuma bazo jam ekzistanta (inkluzive la leĝa, ĉar jam estas en nia lando almenaŭ 22 leĝoj apogantaj la instruadon de Esperanto - kaj estas ankaŭ leĝprojekto de la senatano Cristovam Buarque por enmeti ĝin en la LDB)... per tiu bazo, finfine, ni antaŭeniros.

- La formigo de tiu grupo ne estus problemo... Ni iru al la definitiva punkto: vi parolas pri "internacia" lingvo... Brazilo (kaj, mi opinias, neniu alia lando) je nenia hipotezo povas komenci projekton tian sole, izolite. En via letero vi petas, ke Brazilo invitu siajn partnerojn al tiu projekto. Kaj viaj partneroj, kie ili estas? Ĉu neniu organizo "internacia" zorgas pri tiu afero? Ĉu ne estas aliaj organizoj, kiel via BEL, en la aliaj landoj? Vi indikis, iel, ke aliaj esperantistoj peticius al siaj registaroj. Ni necesas scii kie tio okazas (aŭ okazos - kaj kiam)? Ĉu vi komprenas? Ni ne povas eniri en aventuron...

- Ni havas internacian organizon (UEA, ligita al Unesko), kaj ni jam petis, ke ĝi kunordigu similan procezon, almenaŭ en kelkaj el siaj 70 naciaj institucioj (la landaj asocioj, kiel BEL)...

- Sed kiu estis la respondo? Kaj kiuj asocioj decidis tion fari?

- Bone, mi ankoraŭ ne scias...

- Mi konsilas al vi urĝe scii tion, kaj tuj poste vi reserĉu nin. Ĉu bone?

[ - Pardonu, ministro, la reprezentanto de la alia institucio jam delonge atendas, ĉu li eniru?]

La respondo kiun UEA ne donis al BEL

Afonso Camboim

Dum ĉi tiuj 3 lastaj jaroj, precipe post la propono sendita de BEL al UEA en 2014 (vidu en http://www.esperanto-bilinguismo-suficiente.com/news/uma-pend%C3%AAncia/), mi "dialogas" kun UEA nur deduktante la respondojn (ĉar fakte ili ne alvenas).

Mia plej ĵusa dedukto estis, ke UEA ne interesiĝas pri "defendo ('advocacy') de Esperanto ĉe la registaroj" (la nura temo kiu forte interesadas min en esperantujo), kaj tial, informindas, mi rezignis pri la posteno de direktoro de instituciaj rilatoj de BEL, en decembro de 2015. Mi delonge komprenas ke tiu 'advocacy', krom institucia, nepre estu internacia (ĉu ĉe Briks, ĉu ĉe EU, ĉu ĉe disaj landoj kie esperantaj organizoj volus agi laŭ komuna planado), do, kunordiĝenda de UEA.

Nun, mi estas "devigata" fari pli unu dedukton. Ĉar la ĝustaj datumoj, espereble, estas je la dispono de UEA (ne de mi), estus pli facile se iu estrarano de UEA estus dirinta: "kara Afonso Camboim (aŭ kara BEL-estraro), via propono tute ne estas farebla, ĉar (kun eblaj esceptoj - nekonataj) efektive ne ekzistas organizitaj landaj E-movadoj, kaj la "landaj asocioj" (kiam faktaj institucioj) ofte ne havas nacian estrecon ĉe la esperantistoj, kaj preskaŭ neniu lando havas esperantistojn kun kondiĉoj por zorgi pri minimuma projekto partnere kun registaro, kaj UEA ne kapablus kunordigi tian projekton, eĉ ne en kvin aŭ dek landoj", kaj tiel plu. Sed, ne: neniu diris tion. Do, mi tion deduktas - kaj finfine pravigas la UEA-estraron...

Sed ne tute: kial UEA ne eksplicas tiun nian fragilecon (almenaŭ inter ni mem), kaj profitas la okazaĵon por klopodi vere organizi, institucie kaj politike, nian movadon, komencante per la internacia debato pri "kio estas nia Movado (aŭ kio ĝi povas esti) antaŭ la naciaj registaroj"? Evidentas, ke nenia oficialeco okazos sen trapasi tiun registaran sferon; evidentas ke, por Esperanto, Unesko faros nenion pli ol tiuj du Rezolucioj - ĉar simple ne eblas al ĝi agi ene de la naciaj sferoj -, eĉ se ĝi volus.

Ke ni estas, ankoraŭ nuntempe, nematuraj eĉ por provi postuli nian malmarĝenigon, tion mi povas akcepti (kun senkulpigo al ĉiuj ni). Sed ke UEA, jaron post jaro, ne promociu kaj ne prioritatigu tiun maturigan debaton (por ke iam ni estu preparitaj), tion mi ne povas kompreni. Tial, kiel observanto, mi atendas (kaj esperas) tiun paŝon. Se ni ne estas maturaj nuntempe, eĉ ne por pripensi aŭ debati sincere kaj honeste la devigan temon "kiel ni alfrontu la naciajn registarojn", ie ni grave eraris.    

Esperanto - uma causa sem advocacy?

Afonso Camboim

"Fettes tamen atentigis pri la neglekto, samtempe en formulado de la Celoj kaj en internacia evoluiga agado ĝenerale, de 'la pli vasta signifo de multlingveco por daŭripova evoluigo, kaj la grandegaj obstakloj al edukado kaj komunikado kaŭzitaj de lingvaj diferencoj kaj lingva diskriminacio.' Li insistis, ke plej granda defio estos konservi lingvan diversecon kaj samtempe plibonigi dialogon, precipe inter la subprematoj kaj tiuj kiuj restas nereprezentataj."

(El, Informilo de la UN-oficejo de Universala Esperanto-Asocio -
Numero 19-a, Novembro 2015)

Defender uma Internacia Lingvo (nos moldes em que propôs Zamenhof) tem-se mostrado um discurso cada vez mais pálido, inclusive entre os esperantistas. A ideia de que todos os povos sejam convidados a aprender uma língua não materna, ou não étnica, a fim de que, assim, a humanidade venha a dispor de um código linguístico utilizável em qualquer parte do planeta, praticamente não tem mais defensores, e muitos dos que talvez a defendam intimamente, só o conseguem fazer às claras mediante alguns artifícios retóricos.

O que significaria (senão um artifício retórico) o fato de o Movimento Esperantista estar-se transformando mais e mais em um "movimento em defesa do multilinguismo"? É certo que tentar proteger as línguas minoritárias (muitas em risco de extinção), denunciar o preconceito e a discriminação de que são vítimas os falantes dessas línguas (bem como a desigualdade com que são tratados no cenário internacional), etc., são gestos dos mais dignos a qualquer cidadão ou organização social portadora de um mínimo senso de justiça. Mas começar a focar o Movimento Esperantista nessa tarefa (com inúmeros pronunciamentos das lideranças nesse sentido)  é no mínimo um desvio de meta, ou uma estratégia equivocada - salvo se alguém comprovar que lutar pela preservação das línguas minoritárias significa exatamente lutar pela implantação do Esperanto.

Acho que a proposta de Zamenhof dispensa uma defesa enviesada. Em face da premência de uma língua internacional de fato, inclusive para permitir o efetivo uso do potencial de comunicação presente em recursos tecnológicos como o smartphone e a internet (por exemplo), até mesmo a implantação mundial de uma língua étnica (se isso fosse possível) seria aceitável, porque mais proveitosa para a humanidade do que a atual Babel - até mesmo o inglês, se isso fosse um consenso!

No que diz respeito à comunicação verbal, o problema da humanidade é não dispor de um código linguístico válido mundialmente (seja ele qual for). O Esperanto (por todos os motivos que os esperantistas bem os conhecem) é apenas o melhor e mais adequado código disponível até o momento. Trata-se, no entanto, de um inestimável recurso subutizado - e, a rigor, seria "somente" isso que os esperantistas precisariam demonstrar (porém, para as pessoas certas).

Para acessar essas instâncias (aí é que entraria a tal advocacy), as instituições esperantistas, sobretudo elas, precisariam querer, priorizar e enfocar esse tema, bem como criar projetos nesse campo. Haveria atualmente disposição para isso, em meio a tantas ações e diretrizes  que já se tornaram inarredável tradição no Movimento?

Komuna lingvo faciligas interagadon kaj kunlaboron

(Artikolo de Afonso Camboim, prezentita de Valentin Seguru, ruslingve, en 

Rusia Akademio de Sciencoj, dum la Unua Internacia Scienca-praktika Konferenco 

Landoj de BRIKS: strategio de evoluo kaj mekanismoj de interagado kaj kunlaboro en ŝanĝanta mondo, la 3-an de novembro - 2015)

Rusia Esperanto-Unio (REU) informis la esperantajn landajn asociojn de BRIKS-landoj pri ĉi tiu evento kaj invitis ĉiujn pripensi ties temaron. Brazila Esperanto-Ligo (BEL), konsiderinte la temon "Tendencoj de evoluo de kulturoj de BRIKS-landoj kaj problemoj de Interkultura komunikado", akceptis la inviton, malgraŭ ke ne eblas al ĝi fizike partopreni la konferencon. Ĉi tiu artikolo estas farita, do, kiel kontribuo al la pripensado pri ĉi tiu temo, io kion iamaniere kutime faras la internacia Esperanto-Movado, ankaŭ rilate al aliaj landoj kaj iliaj kulturoj.

Kiam oni parolas pri tendencoj en kultura evoluo de BRIKS-landoj, demando tuj ekestas: ĉu aparta, aŭ integrita evoluo? Alivorte, ĉu evoluo de ĉiu lando, aŭ evoluo ene de la grupo? Mi supozas, ke en ĉi tiu forumo analizi la apartan kulturan evoluadon de Brazilo, Rusio, Barato, Ĉinio aŭ Sudafriko estas malpli grava ol esplori la potencialon de kultura integriĝo de ĉi tiuj landoj. Mi supozas, samtempe, ke identigi kaj klarigi ĉi potencialon estas la ĉefa celo de tiu ĉi forumo, en tiu ĉi kampo.

Supraĵa observo al la proprecoj de ĉi tiuj kvin "naciaj individuoj" rangus ilin tiom malsamaj ĝis la punkto de malebligi al ili la formadon de grupo - kaj en aliaj tempoj tiu grupo certe eĉ ne estus penseble. La geografia distanco (preskaŭ unu lando po kontinento), la historia diferenco (kiu determinas soci-politikajn malsamecojn) kaj, ĉefe, la lingva diverseco povus esti indikitaj kiel malpermesiloj pri unio.

Hodiaŭ, tamen, speciale per la taŭga uzo de disponeblaj rimedoj kaj instrumentoj, la koncepto de BRIKS kaj la laŭgrada alproksimiĝo de tiuj kvin landoj estas pruvantaj ke, se  trovitaj la konektantaj elementoj, la diverseco ne malhelpas la kuniĝon – kaj eĉ povas altigi ĝin. Efektive, de la unuaj paŝoj de BRIKS en 2006 ĝis la kreo de ĝia banko (post kiam iĝis esperebla la adopto de komuna valuto), diferencoj estas forvenkitaj kaj komunaj interesoj estas elstarigitaj.

Eĉ tiel, nepras la plifortigo de integriĝaj instrumentoj, por ke tiuj landoj, tiuj popoloj, transiru la nuran koncepton de ekonomia grupiĝo, kaj fariĝu fakte politika alianco aŭ eĉ komunumo. En la sfero de interkultura komunikado, oni bezonas scii ĝis kiun gradon  estos kuraĝo por rompi la diferencojn, kaj kiom profunde okazos rilatoj inter la kvin nacioj, inter ĝiaj popoloj, inter ĝiaj civitanoj mem.

En tiu kampo, la fundamentaj diferencoj estas nomitaj simple portugala, rusa, hindia, mandarena kaj angla lingvoj (ĝenerale dirite). La lingvoj estas, evidente, la plej signifaj deponejoj de kulturo, kaj nur pere de ili efikas la interkultura komunikado. Kiel promocii tian komunikadon sen devigi al la civitanoj multlingvecon, aŭ almenaŭ kvinlingvecon tiukaze? Kiel BRIKS evitu la "solvon" je la maniero de UN (kiu oficialigis nur la lingvojn de la pli fortaj) aŭ je la maniero de Eŭropa Unio (kiu, pro la egalrajteco, oficialigis 27 lingvojn - ruinigo, el ekonomia vidpunkto)?

Malalta nivelo de aŭdaco (kaj de kreemo) emus starigi por BRIKS la anglan, kiel perantan lingvon inter tiuj kulturoj, kaj tiel la interkultura dialogo okazus tra ĝi. Ĉu tio estas la solvo? La brazila registaro jam ekakordas kun la ĉina pri la instruado de la mandarena en Brazilo kaj (eble) de la portugala en Ĉinio (por aliaj kialoj, en Brazilo la angla lingvo jam estas instruata - ne ĝuste lernata - en la lernejoj). Ĉu tio estas la solvo? Sekvote tiu vojo, tuj poste venos la hindian, la rusan... Por larĝa kaj profunda interkultura komunikado, redemandindas, ĉu tio estas la solvo?

La titolo de ĉi tiu artikolo, finfine, estas evidento, sed oni demandus: “kion fari, se ne estas komuna lingvo en BRIKS-landoj?” Ni respondas pere de fakto: en la 20-a kaj 21-a jarcentoj ĝuste 100 fojojn homoj de 50, 60... eĉ 80 landoj kunveniĝis dumsemajne en iu malsama urbo de la mondo, kaj ili origine parolis malsamajn lingvojn. Ili estis 1.000, 2.000... eĉ 5.000 homoj, kiuj parolis dekojn da malsamaj gepatraj lingvoj, kaj ili solvis tiun komunik-problemon pere de neŭtrala, planigita, internacia lingvo, kiu ekzistas ekde 1887 – nome Esperanto. Tiu instrumento, kurioze, estas subutiligata de la homaro, sed ĝia efiko estas sufiĉe provita kaj pruvita dum pli ol unu jarcento. Tial la institucioj kiuj ĝin uzas kaj disvastigas en pli ol 100 landoj ĝin konsideras taŭgan solvon por tiu problemo.

Nia kontribuo al ĉi tiu konferenco, do, estas proponi al la popoloj kaj al la registaroj de BRIKS-landoj (same kiel faras Unesko, pere de du Rezolucioj), ke ili pionire komencu la procezon por enkonduki Esperanton en la lernsistemojn de la kvin landoj. En Brazilo, pluraj urbaj leĝoj subtenas tion, kaj la senatano Cristovam Buarque, eksministro pri Edukado, prezentis en 2009 leĝproponon kiu enigas Esperanton en la nacia leĝo pri edukado. Tio estas nur starto, sed se ĉiu popolo de BRIKS komencos lerni Esperanton kiel duan lingvon, certe niaj landoj atingos plenan interkulturan komunikadon. Tiu propono estas tute farebla, se la registaroj, kiuj ordinare promocias kaj devigas la lernadon de fremdaj lingvoj, volos doni al siaj popoloj la ŝancon lerni lingvon de la tuta homaro, ekplanante tion kun la esperantaj institucioj ĉeestantaj en preskaŭ ĉiuj landoj.    

  José Afonso de Sousa Camboim

Teknika Konsultiĝisto de

Leĝdona Ĉambro de Federacia Distrikto (CLDF);

Direktoro pri Instituciaj Rilatoj de

Brazila Esperanto Ligo (BEL) -

 Brazilo